Polecam: „Psychoterapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Przewodnik praktyka”

Książka „Psychoterapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Przewodnik praktyka”- pozycja, której brakowało na polskim rynku. To kompendium wiedzy na temat psychoterapii dzieci i młodzieży- osadzone w polskich realiach, napisane przez wybitnych polskich psychoterapeutów pod redakcją dr. Artura Kołakowskiego. Autorzy, niczym przewodnicy, zabierają czytelnika w podróż po najważniejszych zagadnieniach, z którymi na codzień spotykają się psychoterapeuci dzieci i młodzieży. Co istotne, podczas owej podróży poznajemy nie tylko teoretyczne podstawy psychoterapii, a przede wszystkim praktyczne: przykłady dialogów terapeuty i pacjenta, propozycje ćwiczeń do pracy z pacjentami, opisy przypadków, refleksje z pracy terapeutycznej oraz trafne i często zabawne metafory.

W dzisiejszym artykule opowiem Wam więcej o tej wyjątkowej książce i wspólnie z Wami zajrzę do środka 🙂

Zapraszam!

„Psychoterapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Przewodnik praktyka” podzielona jest na trzy części.

Część pierwsza to duża dawka wiedzy dotycząca podstawowych zagadnień z zakresu psychoterapii dzieci i młodzieży. Ujmując ją w metaforze podróży- jest niczym przygotowanie do wyprawy. Znajdziemy w niej min. informacje na temat samej psychoterapii poznawczo-behawioralnej, opis różnic między psychoterapią dzieci i młodzieży, a psychoterapią osób dorosłych, rozdział dotyczący trzeciej fali terapii behawioralnych oraz opis najważniejszych problemów, na które należy zwrócić uwagę, szczególnie, podczas pierwszych spotkań z dzieckiem i rodzicami.

To, co zatrzymuje od samego początku i jednocześnie jest, w moim odczuciu, jedną z największych wartości tej książki, to ukazanie możliwości jakie płyną z otwartości na łączenie klasycznej CBT z trzecią falą terapii behawioralnych. Jestem ogromną entuzjastką terapii akceptacji i zaangażowania. Do tej pory spotykałam się z odłączaniem tego podejścia od klasycznej CBT- trochę na zasadzie „albo/ albo”. W książce towarzyszy nam przekaz, że nie ma wspomnianego „albo”-  zamiast tego jest pokazanie, że te podejścia się przenikają i warto je ze sobą łączyć, co autorzy podpierają wieloma przykładami i propozycjami interwencji.

W pierwszej części książki, poza wprowadzeniem teoretycznym z zakresu CBT, znajdujemy przede wszystkim starannie wyjaśnione problemy, z którymi mierzą się terapeuci dzieci i młodzieży. 

Znajdziemy tutaj mnóstwo praktycznych wskazówek dotyczących kwestii sposobów pracy z dzieckiem 3,6,10, czy 16- letnim, angażowania i stopnia zaangażowania rodziców w proces terapeutyczny w zależności od wieku pacjenta i diagnozy, problemów, które pojawiają się w toku terapii, faktów i mitów dotyczących psychoterapii dzieci i młodzieży oraz ograniczeń CBT. Podejrzewam, że praktycy pracujący z dziećmi wiele powyższych problemów przepracowało lub jest w trakcie przepracowywania. Nieśmiało podejrzewam także, że wielu z nich podzieli moje odczucia: czytając ten rozdział nie opuszczała mnie myśl: „Szkoda, że nikt mi nie dał tej książki, kiedy rozpoczynałam pracę z dziećmi”.
Zaprosić na pierwsze spotkanie dziecko, czy rodziców? Kiedy postawić na pracę wyłącznie z rodzicami, a kiedy angażować także dziecko? Czy w ogóle angażować w proces terapeutyczny rodziców dziecka? W jakich sytuacjach zasugerować psychoterapię w innym nurcie, np. systemowym? To pytania trudne, do których wielokrotnie wracamy podczas praktyki. W książce nie znajdziemy na nie jednoznacznej odpowiedzi: „Robić tak, a tak nie”, ale znajdziemy bardzo cenną, poszerzoną perspektywę wybitnych terapeutów, którzy dzielą się swoim doświadczeniem i przemyśleniami wokół powyższych pytań.

Druga część książki, to rozpoczęcie terapeutycznej podróży. Autorzy krok po kroku; sesja po sesji, przeprowadzają nas przez najważniejsze zagadnienia związane z procesem terapeutycznym w nurcie poznawczo-behawioralnym. Zaczynając od diagnozy i tworzenia planu terapeutycznego, przez konceptualizację, aspekt relacji terapeutycznej, wydobywania motywacji do leczenia i angażowania w terapię, zawieranie kontraktu, po ukazanie wartości, roli (…i konieczności!) regularnego superwizowania swojej pracy przez terapeutę.
W tej części znajdziecie ogrom narzędzi, o które pytacie w wiadomościach: schematy, ilustracje do wykorzystania w pracy, metafory (a dokładnie ogrom cudownych metafor), pomysły na przedstawienie danego zagadnienia, opisy przypadków, przykłady interwencji, dialogi z pacjentami.
Książka jest „nafaszerowana” praktyką i doświadczeniem, mam poczucie, że autorzy zapraszają nas do przysłuchiwania się swoim sesjom, uczą i pokazują różne możliwości, podkreślając cały czas, że to propozycja, jedna z wielu dróg, a nie jedyna poprawna. Jednocześnie, i to aspekt zasługujący na szczególne podkreślenie, mamy w niej opis psychoterapii w polskich warunkach, a nie w badaniach amerykańskich naukowców. Dobrze jest przeczytać, że podręcznikowe 12 sesji według protokołu CBT rzadko ma miejsce w gabinetowej rzeczywistości, że same protokoły terapeutyczne to jedynie podpowiedź, a nie sztywna droga, którą mamy iść, że relacja, spokój i podążanie za dzieckiem to aspekt, któremu warto poświęcać dodatkowy czas i odchodzić od wszelkich schematów. Z drugiej strony, autorzy podkreślają, że psychoterapia to metoda leczenia- wymaga elastyczności w działaniu, jednak są obszary, wiedza, zasady prowadzenia terapii, które nadają jej niezwykle potrzebnych ram- niezbędnych do prawidłowego prowadzenia pacjenta.

Część trzecia skupia się na leczeniu poszczególnych zaburzeń psychicznych oraz problemów klinicznych. Każdy rozdział poświęcony odrębnemu zaburzeniu/problemowi- znajdziemy w nich teorię, tj. najważniejsze informacje, przegląd badań, opisane metody leczenia, statystki oraz oczywiście praktykę- z opisem konkretnych propozycji pracy z pacjentem zmagającym się z danym problemem, przykłady z praktyki klinicznej, schematy, metafory, ilustracje, czasami dedykowane karty pracy (które są na końcu lektury).

To najobszerniejsza część książki. Omawia najważniejsze i najczęstsze zaburzenia i problemy, z którymi spotykają się psychoterapeuci pracujący z dziećmi i młodzieżą. Nie sposób szczegółowo opisać tutaj każdego z rozdziałów, jednak chciałabym poniżej wyszczególnić najczęstsze (w moim doświadczeniu) problemy, które zostały uwzględnione w książce (pytaliście w wiadomościach „Czy jest coś na temat….?”) oraz dodać refleksje dotyczące obszarów, które mnie zatrzymały.
W poszczególnych rozdziałach znajdziecie informacje (między innymi) na temat:

• Depresji– z opisem wielu konkretnych technik terapeutycznych oraz kreatywnych pomysłów na ich realizację w procesie terapii. Ujął mnie pomysł na „aktywizującą torbę szczęścia”, będącą wsparciem w planowaniu aktywizacji behawioralnej najmłodszych dzieci oraz metafora „śmieciowego” gadania- jako techniki pracy z myślami automatycznymi. 
• Choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Jestem bardzo wdzięczna za ten rozdział, ponieważ to rzadko poruszany problem w kontekście dzieci i młodzieży.  Zwraca uwagę na rolę leczenia farmakologicznego oraz układa miejsce procesu psychoterapii w leczeniu ChAD. Bardzo obszernie wyjaśnia rolę psychoedukacji pacjenta i jego rodziny oraz podaje obszary, które warto omówić. Znajdziemy tutaj także konkretne elementy (oraz ich opis), na które, zdaniem większości badaczy, warto zwrócić uwagę planując psychoterapię. 
• Zaburzeń lękowych. Temat zaburzeń lękowych trudno wyczerpać na kilkunastu stronach- składa się na niego wiele różnych rozpoznań, co do których dedykowane są konkretne metody pracy. Autorka rozdziału zwraca uwagę na najważniejsze obszary związane z pracą nad radzeniem sobie z lękiem- omawia obszary odpowiedzialne za wzmacnianie lęku przez otoczenie( które warto omówić podczas spotkań z rodzicami), wyjaśnia techniki ekspozycyjne, przedstawia najważniejsze protokoły terapeutyczne do pracy z lękiem oraz pokazuje techniki trzeciej fali, jak uważność i medytacja, które warto wprowadzić podczas pracy z lękiem (znajdziemy tutaj także przykładowy tekst wizualizacji). Na końcu rozdziału znajdziemy także najważniejsze informacje na temat pracy zespołem lęku uogólnionego oraz fobią społeczna- oczywiście nie wyczerpują one tematu, jednak ukazanie technik oraz modeli do pracy z tymi zaburzeniami, może być dobrą wskazówką do tego czego i gdzie szukać.
• Zespołu stresu pourazowego (PTSD). Jestem fanką tego rozdziału. Autorka krok po kroku wyszczególnia i omawia etapy terapii PTSD u dzieci i młodzieży. Podpowiada komunikaty, które warto przekazać dziecku oraz metafory, które pomagają znormalizować doświadczenie pacjenta. Mamy na rynku sporo opracowań i możliwości szkoleniowych dotyczących terapii PTSD osób dorosłych oraz starszych nastolatków, brakuje jednak opracowań dotyczących dzieci. Ten rozdział uzupełnia tę lukę i pomaga przełożyć ogólną wiedzę na temat PTSD na potrzeby dziecięcego świata.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego  (OCD). Podstawową techniką leczenia OCD w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej jest ekspozycja z powstrzymaniem reakcji (E/PR). To metoda charakteryzująca się wysoką skutecznością, którą zapewne doskonale znają terapeuci CBT. Znane i powszechnie stosowane są całe protokoły do pracy z dziećmi i młodzieżą cierpiącymi na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, które krok po kroku, sesja po sesji pokazują przykładowy plan terapeutyczny. Mają one jednak swoje ograniczenia- przede wszystkim skupiają się wyłącznie na objawie i jego niwelowaniu, pomijając aspekt poznawczy zaburzenia oraz jego tendencję do nawrotowości. Zwraca na to uwagę także autorka rozdziału, pokazując zalety ekspozycji z powstrzymaniem reakcji (których jest bardzo dużo- przede wszystkim skuteczność oddziaływania stricte na objaw i obniżenie poziomu cierpienia wynikającego z nasilenia objawów) oraz wspomniane ograniczenia. Proponuje ona rozszerzenie planu terapeutycznego o techniki poznawcze oraz elementy terapii akceptacji i zaangażowania (ACT), które są bardzo ważnym elementem w radzeniu sobie ze wspomnianą nawrotowością oraz faktem, że całkowite wyeliminowanie objawów jest często niemożliwe. Cieszę się, że w terapii OCD coraz więcej mówi się o konieczności pracy nad akceptacją choroby- w moim odczuciu, to element niezbędny do całościowego zaopiekowania się pacjentem z tym zaburzeniem.
• Moczenia i zanieczyszczania się kałem. To rozdział, z którym było mi najbardziej nie po drodze. Wynika to z tego, że w tym aspekcie pracuję inaczej, niż proponuje jego autorka, co chcę tutaj uczciwie zaznaczyć. W tym fragmencie znajdziemy propozycje wdrażania technik stricte behawioralnych oraz propozycje technik z zakresu terapii akceptacji i zaangażowania, terapii opartej na analizie funkcjonalnej oraz terapii uważności. Do tych ostatnich- z zakresu trzeciej fali jest mi bardzo blisko. W kwestii technik behawioralnych- ja osobiście od nich odchodzę, zdarza mi wprowadzać ich elementy pracując z dziećmi z problemem moczenia i zanieczyszczania się (częściej pracuję z drugą grupą), jednak bardzo rzadko. Zatem z tego rozdziału zabieram ogrom inspiracji z obszaru terapii akceptacji i zaangażowania w pracy z problemem związanym z wypróżnianiem.  
• Zaburzeń odżywiania. Założenia teoretyczne rozdziału upierają się na popularnym modelu leczenia zaburzeń Ch.G. Fairburna. Autorka jednocznancznie to zaznacza i zachęca do zapoznania się z książką Fairburna, gdzie można znaleźć szczegółowo opisany protokół terapeutyczny wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej zaburzeń odżywiania (CBT-E), którą również bardzo wam polecam. Rozdział koncentruje się natomiast na dodatkowych aspektach, o które warto wzbogacić klasyczny protokół oraz, na które warto zwrócić szczególną uwagę. Znajdziemy tutaj mnóstwo konkretu i cennej wiedzy: o konieczności pracy w zespole (psychoterapeuta, psychiatra, pediatra), o tym kiedy warto współpracować z dietetykiem, o aspekcie tak ważnym, a czasami umykającym w ilości informacji- o egosyntoniczności tego zaburzenia i metodach pracy z motywacją do leczenia oraz szczególnego znaczenia dostosowanego kontraktu terapeutycznego.Autorka szczegółowo omawia także znaczenie równoległego procesu terapii rodzinnej w leczeniu anoreksji- badania i doświadczenie pokazują, że przeważnie to choroba całego systemu. 
• Samookaleczeń. Samouszkodzenia nie są odrębnym zaburzeniem, a objawem, pod którym może kryć się mnóstwo przyczyn. Zdarza się, że samookaleczenia współwystępują z jakimś zaburzeniem psychicznym lub nieprawidłowo kształtującą się osobowością (przeważnie tak jest), zdarza się, że jako objaw występują samodzielnie. Pojawienie się samookaleczeń (bez względu na przyczynę) jest wskazaniem do pilnej konsultacji (więcej o samookaleczeniach pisałam tutaj). Podstawą skutecznej pomocy jest poznanie mechanizmu samookaleczenia oraz jego funkcji.  Autorka rozdziału omawia najczęstsze funkcje samouszkodzeń oraz strategie nastawione na pracę z objawem- przywołuje tutaj konkretne przykłady z praktyki klinicznej oraz pokazuje na ich bazie proces analizy behawioralnej objawu. To bardzo użyteczne spojrzenie, które z jednej strony pomaga wspomóc pacjenta w pracy nad samym objawem, a z drugiej strony pomaga dotrzeć do tego, co najważniejsze, a mianowicie jego przyczyny.
• Zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Znajdziemy tu pigułkę wiedzy o tym zaburzeniu. Rozdział krok po kroku omawia najważniejsze obszary: wyjaśnia czym jest ADHD, omawia objawy tego zaburzenia, rolę leczenia farmakologicznego, rolę psychoterapii, rolę treningu rodzicielskiego. Podkreśla jak ważna jest praca przede wszystkim z otoczeniem dziecka- wyedukowanie szkoły i rodziców. W rozdziale znajdziemy praktyczne i konkretne wskazówki- omówienie podstawowych technik pracy z rodzicami (m.in. rolę rozpoznawania objawów i „okularów na ADHD”), aspekty, które warto ując w zaleceniach przekazywanych do szkoły oraz wyszczególnione obszary, na które należy zwrócić szczególną uwagę, gdy decydujemy się na pracę terapeutyczną z dzieckiem.
• Agresji i zaburzeń zachowania. Ten fragment to dla mnie największa niespodzianka i odkrycie/nowe spojrzenie. Przeglądając literaturę branżową (tzn. w  nurcie CBT) dotyczącą pracy z dziećmi i nastolatkami, które przejawiają zaburzenia zachowania, z reguły spotykam się z podejściem opartym o techniki behawioralne. Im dłużej praktykuję, tym bardziej odchodzę od tego podejścia. Nie neguję jego roli i nie robi tego autor rozdziału- wiedza na temat wzmocnień i wygaszania niepożądanych zachowań jest niezbędna w procesie pracy z zaburzeniami zachowania i zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi. Jest to także niezbędny fragment wiedzy podczas warsztatów dla rodziców, bez których terapia indywidualna nie powiedzie się. Ich ograniczeniem jest praca nakierowana przede wszystkim na objaw. Dzieci z zaburzeniami zachowania przeważnie mają za sobą historię z wieloma dorosłymi, którzy skupiają się na zachowaniu, a nie na ich przeżyciach. W moim poczuciu to pacjenci szczególnie potrzebujący relacji, uważności i akceptacji oraz odejścia od nakierowania na objaw.  Autor rozdziału pokazuje dodatkowe spojrzenie i możliwości jakie daje trzecia fala terapii behawioralnych (konkretnie: ACT terapia akceptacji i zaangażowania oraz CFT- terapia skoncentrowana na współczuciu)- gdzie celem nie jest redukcja objawów, a pomoc w życiu zgodnym z wyznawanymi wartościami. Znajdziemy tutaj metody ukierunkowane na: pracę w obszarze uważności, zwiększanie elastyczności psychologicznej, rozwijanie postawy samowspółczucia, czy pracę z ciałem oraz propozycje konkretnych technik oraz ćwiczeń.

Podsumowując:

Czy to książka, z której nauczycie się psychoterapii? Nie- tego może nauczyć 4-letnie szkolenie psychoterapeutyczne, mnóstwo dodatkowej pracy własnej i praktykowanie. 

Czy to książka, w której znajdziecie wszystkie informacje na temat psychoterapii poszczególnych zaburzeń? Nie- każde zaburzenie, problem kliniczny to ogrom wiedzy, która zawiera się na setkach stron i godzin szkoleniowych.

Czy to książka, która porządkuje wiedzę, daje niezbędną bazę z zakresu psychoterapii dzieci i młodzieży? Zdecydowanie tak. 

Czy to książka, która może być drogowskazem dla początkujących psychoterapeutów? Tak!

To także książka, moim zdaniem, pierwsza na rynku, która wiedzę, wskazówki i doświadczenie dopasowuje do polskich warunków, która łączy i pokazuje wartość łączenia klasycznej psychoterapii poznawczo-behawioralnej z trzecią falą terapii behawioralnych.

Ta książka to inspiracja– podpowiada pomysły, metafory, ćwiczenia, które można niemal natychmiast przenieść do gabinetu. Jest wypełniona kreatywnością, która w pracy z dziećmi i młodzieżą jest szczególnie ważna.

Jestem wdzięczna za tę pozycję- wiele z niej zaczerpnęłam i wiele się nauczyłam.
Żałuję, że nie dostałam jej na początku swojej pracy z dziećmi i młodzieżą- myślę, że na wiele z pytań, wątpliwości, które mi towarzyszyły, znalazłabym w niej podpowiedź. 

Jednym słowem: polecam! 

.

.

Jak zawsze jestem ciekawa waszych refleksji po przeczytaniu artykułu. Zostawcie po sobie ślad w komentarzu.